kwajongensvernuft

Het werk van het kunstenaarsduo Fischli en Weiss heeft iets cartoonesk. Een kinderlijk plezier in het maken -en het vernielen- van dingen. De inventiviteit van Buurman en buurman. Dat geldt voor hun meest bekende werk, Der Lauf der Dinge, een half uur durende kettingreaktie van rollende autobanden, spectaculaire chemische reakties en veel vuur. Deze tour de force wordt wel vergeleken met een Rube Goldberg-machine, naar de cartoonist die bekend is van zijn ingewikkelde machines die iets simpels uitvoeren.

uit de serie: Airport

Cartoonesk is ook hun parodie op een krimi, Der geringste Widerstand, een korte film vol knullige special effects, waarin ze als detectiveduo, Rat en Beer, een moord in de kunstwereld oplossen. Ze spelen twee klunzen die zich met geweld binnendringen in de kunstwereld, niet gehinderd door enige kennis van zaken maar wel vol snobistische vooroordelen. De kunstwereld wordt op de hak genomen. Het getuigt van zelfspot om in de film twee brutale snobs te spelen. De film is behalve grappig, poëtisch. Dat blijkt tijdens een scene waarin ze staan voor het zwembad van een huis (van een kunstverzamelaar) waar ze binnengedrongen zijn. We horen ineens een zwoele vrouwenstem: 'Hallo is jemand da? Ich bin das gepflegte Leben, die Eleganz... Du kennst mich gut. Ich bin der Tanz und die Extase. Aber auch das Ausschlafen und Liegenbleiben. Ich bin die Schönheit und der Stil. Ich bin die nicht enden wollenden Gartenparty. Ich bin der Champagner aus dem Damenschuh. Der Napf aus dem du frisst. Ich bin die Freiheit mit der du spielst.. Ich bin das Vergnügen ohne Grund. Ich bin die Zeit die zur Ferfügung steht. Ich bin der geringste Widerstand...' Op de achtergrond klinkt weemoedige pianomuziek.  De raadselachtige monoloog van de vrouw is op te vatten als kunstzinnig manifest. De muze spreekt. Of de geest van de muze? Met dit poëtisch intermezzo doorbreekt het duo eens temeer de conventies van de krimi. Natuurlijk ís dit geen echte krimi, de verhaallijn is te absurd en ook de karakters passen eerder in een Jiskefet-parodie. Verder zijn de dialogen bij vlagen te filosofisch, gaan teveel over kunst. De krimi is een vorm waarin Fischli en Weiss de wonderlijke fabel vertellen van de zoektocht van twee anti-helden (cq. zichzelf) naar het geheim van de kunst. 

Over Fischli en Weiss wordt vaak gezegd dat hun werk gaat over het alledaagse, het banale, -en er is zeker fascinatie voor het alledaagse-, maar Der geringste Widerstand laat vooral zien hoe het banale en het sublieme bij Fischli en Weiss met elkaar vervlochten zijn. 

Hun vrolijke anarchisme roept herinneringen aan Dada op. Toeval of niet, zowel Dada als Fischli en Weiss komen uit Zwitserland.

De vreugde van het nabootsen is een constante in hun werk. Dat is duidelijk zichtbaar in de postapocalyptische openingsscene van Der geringste Widerstand. We zien de camera gaan over een op schaal nagebouwde Amerikaanse stad, opzettelijk klungelig nagemaakt, duidelijk van karton. Dreigende muziek zwelt aan. De camera zoomt in op een enkel verlicht raam van een flat. Een telefoon rinkelt. We bevinden ons in het appartement van Rat die in bed ligt. Een ventilator blaast lucht in zijn gezicht. Een grote spin hangt van het plafond boven het bed te bungelen. Het avontuur kan beginnen. Een dubbele nabootsing: de maquette als nabootsing van een Amerikaanse stad en de nabootsing van de kunstgrepen van een krimi. 

Vanuit de stadsjungle naar de natuur. Een niet-opgemaakt bed is met een paar ingrepen omgetoverd in een berglandschap. Banaal en subliem in één oogopslag. Kijk eens hoe prachtig dramatisch de belichting is. En hoe het kussen rechts de Matterhorn lijkt voor te stellen. Verwijst ook naar alpenkitsch. Moet denken aan de berglandschappen die ik als kind boetseerde van een bord met boerenkool, jus en plakjes worst. En natuurlijk aan de kabelbanen die mijn broer Ruurd door het hele huis liet lopen. 

In den Bergen

Het plezier in het nabootsen, het parodiëren, is ook te zien in de Wurstserie, het eerste werk van het duo. Onder andere branden, auto-ongelukken en modeshows worden hier met aanstekelijk plezier nagespeeld met worsten. Als je dit ziet weet je: zonder de TV met zijn bombardement aan nieuwsbeelden was dit werk ondenkbaar. Ik vind onderstaande foto erg ontroerend. Waarom? Ineens zie je hoe kwetsbaar onze wereld is. Van karton, satéprikkers. Het noodlot is een baldadig, spelend kind. Het lachwekkende maakt het extra ontroerend. Het is wreed en intiem. 

uit de Wurstserie

Dezelfde aanstekelijke mengeling van dramatisch en melig heeft de serie Plötzlich diese übersicht. Hierin worden uiteenlopende taferelen, opzettelijk knullig, in ongebakken klei nagebootst. Zie onderstaande scene. Het zou een Fokke en Sukke cartoon kunnen zijn. De serie lijkt een soort catalogus van anti-emblemata

Mick Jagger en Brian Jones, helemaal bevredigd nadat ze 'I can't get no satisfaction' gecomponeerd hebben.  Dat catalogus-achtige heeft zeker ook de serie Sichtbare Welt. Deze fotoverzameling is een encyclopedie van beelden. Een poging om de gehele wereld in een beeldarchief te ordenen.  sichtbare Welt De rol van de zwaartekracht. Zowel letterlijk als figuurlijk speelt een aantal van hun werken met de zwaartekracht. In letterlijke zin is dat het geval bij de Lauf der Dinge, en meer indirect bij de fotoserie Airports. (bij deze laatste is er een link naar de nagespeelde kleitaferelen). De serie equilibres, waarbij de meest banale gebruiksvoorwerpen geassembleerd zijn tot halsbrekende evenwichtsconstructies.

equilibre

De tegenstelling zwaar-licht krijgt een nieuwe betekenis in hun serie Tate, waar ze hun complete atelier schaal 1:1 nagebouwd hebben, -met maniakale precisie nagemaakt-, van beschilderd tempex. Ik zag deze installatie in 1993 in het museum Boymans van Beuningen. In combinatie met de installatie Fragen. Geprojecteerde vragen op een muur in een donkere zaal. (Waarom gebeurt er nooit niets? Zijn er geen grenzen aan het onmogelijke? Leeft de vrijheid? Zou er uit mij iets anders hebben kunnen worden? Is mijn domheid een warme mantel? Zou ik een goede Japanner zijn?) De combinatie van deze vragen-installatie met het minutieus nagemaakte atelier heeft iets droomachtigs, je wordt ondergedompeld in een onwerkelijke sfeer, een sfeer van ondragelijke lichtheid. 
De wereld is bij Fischli en Weiss het decor van een filmset, een verzameling miniatuur theaters, een playmobiel spel, een speeltuin voor chaos en entropie, een hallucinerende beeldengalerij, een koortsachtige droom: dramatisch, lachwekkend, poëtisch en vergankelijk. 

'En plotseling kan dan pop en bal/ laat herinnerd u laten weten/ dit was ik en dat was het heelal.' (Lucebert: Poëzie is kinderspel) 

Tate (fragment). In meerdere opzichten een nabootsing. Verwijst behalve naar de eigen chaotische kunstpraktijk (als bijna perfecte imitatie van een rommelig kunstenaarsatelier) ook naar eerder werk: de met alledaagse gebruiksvoorwerpen nagebootste stadslandschappen. Bijvoorbeeld de stadsjungle in het begin van de film Der geringste widerstand.